A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. Khởi nghĩa nông dân Tây Sơn

1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII

– Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong suy yếu.

+ Số quan lại ngày càng tăng, nhất là quan thu thuế. Quan lại, cường hào kết thành bè cánh, đàn áp bóc lột nhân dân thậm tệ và đua nhau ăn chơi xa xi.

+ Trong triều đình Phú Xuân, Trương Thúc Loan nắm hết mọi quyền hành, tự xưng “quốc phó”, khét tiếng tham nhũng.

+ Nông dân bị địa chủ cường hào lấn chiếm ruộng đất, phải đóng nhiều thứ thuế.

– Cuộc sống người dân càng cơ cực thì nỗi bất bình, oán giận chính quyền họ Nguyễn càng cao. Trong hoàn cảnh đó, cuộc khởi nghĩa của chàng Lía bùng nổ nhưng bị dập tắt.

2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ

– Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ dựng cờ khởi nghĩa ở Tây Sơn thượng đạo.

Nghĩa quân được đồng bào thiểu số ủng hộ lương thực, voi, ngựa.

– Khi lực lượng đã mạnh nghĩa quân đánh xuống Tây Sơn hạ đạo lập căn cứ ở Kiên Mĩ rồi mở rộng hoạt động xuống vùng đồng bằng. Nghĩa quân “lấy của người giàu, chia cho người nghèo”, xóa nợ cho nông dân và bãi bỏ nhiều thứ thuế.

Nông dân nghèo và đồng bào các dân tộc vùng An Khê nhiệt tình tham gia nghĩa quân. Thợ thủ công, thương nhân, kể cả hào mục các địa phương cũng nổi dậy hưởng ứng.

II. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Nguyễn và đánh tan quân xâm lược Xiêm

1. Lật đổ chính quyền họ Nguyễn

– Mùa thu năm 1773, nghĩa quân Tây Sơn đã kiểm soát phần lớn phủ Quy Nhơn. Tháng 9 năm 1773 chiến lược phủ thành. Đến giữa năm 1774, nghĩa quân kiểm soát vùng đất từ Quảng Nam đến Bình Thuận.

– Chúa Trịnh đánh chiếm Phú Xuân, chúa Nguyễn phải chạy vào Gia Định.

– Nguyễn Nhạc hòa với quân Trịnh, dồn sức đánh Nguyễn. Từ 1776 đến 1783, quận Tây Sơn bốn lần đánh vào Gia Định. Năm 1777, quận Tây Sơn bắt giết được chúa Nguyễn, chỉ có Nguyễn Ánh chạy thoát. Chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ.

2. Chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút

– Nguyễn Ánh cầu cứu vua Xiêm, giữa năm 1784, quân Xiêm kéo vào Gia Định: 2 vạn quân thủy đổ bộ lên Rạch Giá, 3 vạn quân bộ qua Chân Lạp tiến vào Cần Thơ.

Cuối năm 1784, quân Xiêm đã chiếm hết miền Tây Gia Định.

– Tháng 1-1785, Nguyễn Huệ tiến quân vào Gia Định, đóng đại bản doanh ở Mỹ Tho, chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút làm trận địa quyết chiến.

– Diễn biến:

Mờ sáng ngày 19-1-1785, Nguyễn Huệ dùng mưu nhử quân địch vào trận địa mai phục. Thủy binh ta từ Rạch Gầm, Xoài Mút và cù lao Thới Sơn đồng loạt xông thẳng vào đội hình địch đang xuôi theo dòng nước.

Bị tấn công bất ngờ và mãnh liệt, chiến thuyền Xiêm tan tác hoặc bị đốt cháy. Binh lính Xiêm bị tiêu diệt gần hết, chỉ còn vài nghìn tên theo đường bộ chạy về nước. Nguyễn Ánh sang Xiêm lưu vong.

– Ý nghĩa:

Trận Rạch Gầm – Xoài Mút là một trong những trận thủy chiến lớn nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của nhân dân ta, đập tan âm mưu xâm lược của phong kiến Xiêm.

III. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Trịnh

1. Hạ thành Phú Xuân – Tiến ra Bắc diệt họ Trịnh

– Mùa hè năm 1786, Nguyễn Huệ được sự giúp sức của Nguyễn Hữu Chỉnh, vượt đèo Hải Vân đánh thành Phú Xuân. Tháng 6-1786, quận, Tây Sơn hạ thành Phú Xuân rồi thừa thắng tiến ra Nam sông Gianh giải phóng toàn bộ Đàng Trong.

– Nếu danh nghĩa “Phù Lê diệt Trịnh”, Nguyễn Huệ tiến ra Đàng Ngoài. Giữa năm 1786, Nguyễn Huệ đánh vào Thăng Long. Chúa Trịnh bị dân bắt nộp cho Tây Sơn. Chính quyền chúa Trịnh sụp đổ. Nguyễn Huệ giao chính quyền Đàng Ngoài cho vua Lê.

2. Nguyễn Hữu Chỉnh mưu phản – Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà

– Sau khi quân Tây Sơn rút đi, tình hình phía Bắc Hà lại rối loạn. Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê đánh tan tàn dư họ Trịnh. Nhưng Chỉnh lại lộng quyền, muốn xây dựng lực lượng riêng và ra mặt chống Tây Sơn.

– Nguyễn Huệ sai Vũ Văn Nhậm tiến quân ra Bắc trị tội Chỉnh. Đến lượt Nhậm lại kiêu căng, có mưu đồ riêng. Giữa năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Thăng Long diệt Nhậm. Nguyễn Huệ được Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Nguyễn Thiếp giúp sức xây dựng chính quyền ở Bắc Hà.

IV.Tây Sơn đánh tan quân Thanh

1. Quân Thanh xâm lược nước ta

– Lê Chiêu Thống sai người cầu cứu nhà Thanh. Vua Thành là Càn Long nhân cơ hội này thực hiện âm mưu xâm lược nước ta.

Cuối năm 1788, nhà Thanh cử Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân chia làm bốn đạo tiến vào nước ta.

– Trước thế giặc mạnh, quân ta rút khỏi Thăng Long. Ngô Văn Sở và Ngô Thì Nhậm sai người cấp báo về Phú Xuân và gấp rút lập phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn.

– Tôn Sĩ Nghị cho quân cướp bóc giết người tàn bạo ở Thăng Long. Lê Chiêu Thống tìm cách trả thù, báo oán tàn ngược.

– Tôn Sĩ Nghị suốt ngày ăn chơi bắt nhân dân phải nộp bò, lợn, lúa gạo.

2. Quang Trung đại phá quân Thanh

– Cuối năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, niên hiệu là Quang Trung, lập tức tiến quân ra Bắc.

Đến Nghệ An, Quang Trung tuyển thêm quân, mở cuộc duyệt binh lớn ở Vinh Doanh.

Tới Thanh Hóa, Quang Trung tiếp tục tuyển thêm quân và làm lễ tuyên thệ.

Đến Tam Điệp, Quang Trung mở tiệc khao quân.

– Từ Tam Điệp Quang Trung chia quân làm năm đạo:

+ Đạo chủ lực do Quang Trung chỉ huy, thẳng hướng Thăng Long.

+ Đạo thứ hai và thứ ba đánh vào Tây Nam Thăng Long và yểm hộ cho đạo chủ lực.

+ Đạo thứ tự tiến ra phía Hải Dương.

+ Đạo thứ năm tiến lên Lạng Giang, chặn đường rút lui của địch.

– Đêm 30 Tết, quân ta vượt sông Gián Khẩu, tiêu diệt gọn quân địch ở đồn tiền tiêu. Đêm mồng 3 Tết, quân ta bí mật vây đồn Hà Hồi. Quân giặc hoảng loạn hạ khí giới đầu hàng.

Mờ sáng mồng 5 Tết, quân ta đánh đồn Ngọc Hồi. Đây là đồn quan trọng nhất của địch, có 3 vạn quân đóng giữ, đồn lũy được xây đắp kiên cố.

Khi đến sát đồn, Quang Trung truyền lệnh cho tượng binh và bộ binh đồng loạt xông tới. Quân Thanh chống không nổi bỏ chạy tán loạn. Quân Thanh đại bại.

– Trong khi đạo quân của Quang Trung đánh Ngọc Hồi thì đạo quân của đô đốc Long tấn công đồn Đống Đa. Được nhân dân địa phương giúp sức, quân ta giáp chiến đốt lửa thiêu cháy doanh trại giặc. Tướng giặc là Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử.

Tôn Sĩ Nghị hoảng sợ bỏ chạy

– Trưa mồng 5 Tết, vua Quang Trung cùng đoàn quân chiến thắng tiến vào Thăng Long.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn

a. Nguyên nhân thắng lợi

– Ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột và tinh thần yêu nước của nhân dân ta.

– Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Quang Trung và bộ chỉ huy

b. Ý nghĩa lịch sử

– Xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước. Đặt nền tảng thống nhất quốc gia.

– Đánh tan các cuộc xâm lược của Xiêm, Thanh, bảo vệ nền độc lập và lãnh thổ của Tổ quốc.

B. BÀI TẬP

Câu 1. Hãy khoanh tròn chỉ một chữ in hoa trước câu trả lời đúng.

1. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ vào thời gian nào?

A. Năm 1771.

B. Năm 1773.

C. Năm 1776.

D. Năm 1777.

2. Chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ vào thời gian nào?

A. Năm 1776.

B. Năm 1777.

C. Năm 1778.

D. Năm 1774.

3. Trận Rạch Gầm – Xoài Mút diễn ra vào thời gian nào?

A. Tháng 1-1784.

B. Tháng 1-1783.

C. Tháng 1-1785.

D. Tháng 1-1786.

4. Quân Tây Sơn giải phóng toàn bộ đất Đàng Trong vào thời gian nào?

A. Mùa hè năm 1786.

B. Mùa hè năm 1785.

C. Tháng 1-1785.

D. Tháng 6-1786.

5. Chính quyền chúa Trịnh bị lật đổ vào thời gian nào?

A. Giữa năm 1786.

B. Mùa hè năm 1786.

C. Tháng 6-1786.

D. Năm 1788.

6. Quang Trung mở cuộc duyệt binh lớn ở đâu?

A. Ninh Bình.

B. Nghệ An.

C. Phú Xuân.

D. Thanh Hóa.

7. Quang Trung trực tiếp chỉ huy đạo quân nào thẳng hướng Thăng Long?

A. Đạo thứ hai.

B. Đạo thứ tư.

C. Đạo chủ lực.

D. Đạo thứ năm.

8. Mở đầu cuộc đại phá quân Thanh, quân ta tấn công địch ở

A. Ngọc Hồi – Đống Đa.

B. Đống Đa.

C. Ngọc Hồi.

D. Hà Hồi.

Câu 2. Hãy nêu những cống hiến to lớn của phong trào Tây Sơn đối với lịch sử dân tộc trong những năm 1771-1789.

 

ĐÁP ÁN BÀI TẬP

Câu 1. 1A, 2B, 3C, 4D, 5A, 6B, 7C, 8D.

Câu 2. Cống hiến của phong trào Tây Sơn:

– Lật đổ các chính quyền phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê, xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước, đặt nền tảng thống nhất quốc gia.

– Đánh tan quân xâm lược Xiêm, Thanh bảo vệ nền độc lập và lãnh thổ của Tổ quốc.

Nguồn website giaibai5s.com