I. Bài tập nhận thức kiến thức mới
Hãy xác định các phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện trong các thí dụ sau:
Bảng 52.1. Các phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện Ví dụ
| TT | Ví dụ | Phản xạ không điều kiện | Phản xạ có điều kiện |
| 1 | Chạm tay vào vật nóng, tay rụt lại. | √ | |
| 2 | Đi nắng, mặt đỏ gay, mồ hôi vã ra | √ | |
| 3 | Qua ngã tư thấy đèn đỏ vội dừng xe trước vạch đỏ. | √ | |
| 4 | Trời rét, môi tím tái, người run cầm cập và sởn gai ốc. | √ | |
| 5 | Gió mùa đông bắc về, nghe tiếng gió rít qua khe cửa chắc trời lạnh lắm, tôi vội mặc áo len đi học. | √ | |
| 6 | Chăeng dại gì mà chơi/đùa với lửa. | √ |
Hãy tìm thêm ít nhất 2 ví dụ cho mỗi loại phản xạ:
2 thí dụ về phản xạ không điều kiện:
– Chạm tay vào vật nóng, tay rụt lại.
– Khi thức ăn chạm vào khoang miệng lưỡi thì nước bọt tiết ra.
2 thí dụ về phản xạ có điều kiện:
– Thấy thầy giáo bước vào, cả lớp đứng dậy chào.
– Nghe gọi tên mình, ta quay đầu lại.
Hãy trình bày lại quá trình hình thành phản xạ có điều kiện tiết nước bọt với ánh đèn (hoặc 1 tác nhân kích thích bất kì).
1. Khi bật đèn sáng thì trong khu thị giác hưng phấn (vùng thị giác ở thủy chẩm) làm chó quay đầu về phía có ánh sáng (phản xạ không điều kiện).
2. Khi chó ăn thì khu trung khu điều khiển sự tiết nước bọt ở trụ não bị hưng phấn làm nước bọt tiết ra (phản xạ không điều kiện). Đồng thời trung khu ăn uống ở vỏ não cũng bị hưng phấn.
3. Bật đèn trong khi chó ăn thì trung khu thị giác và trung khu ăn uống đều hưng phấn và có sự khuếch tán các hưng phấn đó trong não, tạo đường liên hệ tạm thời giữa trung khu thị giác và trung khu ăn uống.
4. Nếu kết hợp bật đèn (trước vài giây) mới cho chó ăn, sự kết hợp này lặp đi lặp lại nhiều lần thì ta thành lập được phản xạ có điều kiện ở chó là: chỉ bật đèn (không cho ăn) chó vẫn tiết nước bọt.
Hãy hoàn thành bảng so sánh tính chất của 2 loại phản xạ:
Bảng 52.2. So sánh tính chất của phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện
| Tính chất của phản xạ không điều kiện | Tính chất của phản xạ có điều kiện |
| 1. Trả lời các kích thích tương ứng hay kích thích không điều kiện. 2. Bẩm sinh. 3. Bền vững. 4. Có tính chất di truyền, mang tính chất chủng loại. 5. Số lượng hạn chế. 6. Cung phản xạ đơn giản. 7. Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống. |
1. Trả lời các kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện (đã được kết hợp với kích thích không điều kiện một số lần). 2. Hình thành trong đời sống (qua học tập, rèn luyện). 3. Dễ mất khi không củng cố. 4. Có tính chất cá thể, không di truyền. 5. Số lượng không hạn định. 6. Hình thành đường liên hệ tạm thời trong cung phản xạ. 7. Trung ương chủ yếu có sự tham gia của vỏ não |
II. Bài tập củng cố, hoàn thiện kiến thức
Câu 1. Phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện?
Phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện:
* Phản xạ không điều kiện:
– Trả lời kích thích tương ứng (kích thích không điều kiện).
– Bẩm sinh.
– Bền vững.
– Có tính chất di truyền.
– Số lượng hạn chế.
– Cung phản xạ đơn giản.
– Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống.
* Phản xạ có điều kiện:
– Trả lời các kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện (đã được kết hợp với kích thích không điều kiện một số lần).
– Được hình thành qua học tập, rèn luyện.
– Không bền vững (dễ mất khi không củng cố).
– Có tính chất cá thể, không di truyền.
– Số lượng không hạn định.
– Hình thành đường liên hệ tạm thời trong cung phản xạ.
– Trung ương chủ yếu có sự tham gia của vỏ não.
Câu 2.
Ví dụ 1. Trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện (tự chọn) ở cá nuôi.
Vỗ tay mỗi khi thả mồi cho cá ăn, lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi chỉ nhẹ vỗ tay nhưng không thả mồi cá vẫn nổi lên là ta đã thành lập phản xạ có điều kiện.
– Những điều kiện để sự hình thành có kết quả:
+ Phải có sự kết hợp kích thích bất kì với kích thích của một phản xạ không điều kiện (vỗ tay kết hợp với thả mồi).
+ Kích thích bất kì phải tác động trước kích thích của phản xạ không điều kiện vài giây.
+ Quá trình kết hợp phải lặp đi lặp lại nhiều lần và phải thường xuyên củng cố.
Ví dụ 2. Trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện tự chọn) ở gà nuôi.
Mỗi khi cho gà ăn thóc, ta vỗ tay kết hợp với tiếng gọi gà (cu…cu…cụ…) lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi chỉ vỗ tay và gọi gà nhưng không cho gà ăn thóc thì gà vẫn chạy đến chỗ ta đứng tức là ta đã thành lập phản xạ có điều kiện.
– Những điều kiện để sự hình thành có kết quả:
+ Phải có sự kết hợp kích thích bất kì với kích thích của một phản xạ không điều kiện (vỗ tay, gọi gà (cu…cu…cu…) kết hợp với rải thóc cho gà ăn).
+ Kích thích bất kì phải tác động trước kích thích của phản xạ không điều kiện vài giây.
+ Quá trình kết hợp phải lặp đi lặp lại nhiều lần và phải thường xuyên củng cố.
Câu 3. Nêu rõ ý nghĩa của sự thành lập và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống các động vật và con người?
Ý nghĩa sự thành lập và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống các động vật và con người là:
+ Bảo đảm sự thích nghi với môi trường, với điều kiện sống luôn thay đổi
+ Hình thành các thói quen, nếp sống, các tập quán tốt đối với con người.
III. Bài tập bổ sung
Câu 1. Hãy cho biết mỗi phản xạ được nêu trong bảng dưới đây là phản xạ không điều kiện hay phản xạ có điều kiện, bằng cách điền dấu x vào ô trống thích hợp.
Câu 2. Em đã nhiều lần ăn chanh (chanh rất chua), khi ăn chanh thường tiết nước bọt rất nhiều. Sau này, khi không ăn chanh mà chỉ thấy bạn ăn quả chanh thì em cũng tiết nước bọt. Đây là loại phản xạ gì? Giải thích?
Đáp án: Em đã nhiều lần ăn chanh (chanh rất chua), khi ăn chanh thường tiết nước bọt rất nhiều. Sau này, khi không ăn chanh mà chỉ thấy bạn ăn quả chanh thì em cũng tiết nước bọt. Đây là phản xạ có điều kiện, vì em đã nhiều lần ăn chanh, chanh chua nên khi ăn tiết nước bọt rất nhiều (phản xạ đã được thành lập trong đời sống cá thể), nên khi thấy bạn ăn chanh (dù em không ăn) em vẫn tiết nước bọt.
Câu 3. Khi đi trên đường chân không đi dép, em giẫm phải gai, rụt ngay chân lại. Đây là loại phản xạ gì? Giải thích?
Đáp án: Khi đi trên đường chân không đi dép, em giẫm phải gai, rụt ngay chân lại. Đây là phản xạ không điều kiện. Loại phản xạ này không hình thành trong đời sống cá thể mà có tính chất bẩm sinh, di truyền.
Câu 4. Khi đội kèn của xã tập luyện, cu Tí mang mơ ra ăn thì bị bố mắng vì đội kèn không thể tập được, điều đó có đúng không, vì sao?
Đáp án: Khi đội kèn của xã tập luyện, cu Tí mang mơ ra ăn thì bị bố mắng vì đội kèn không thể tập được, điều đó đúng, vì:
– Khi cu Tí mang mơ ra ăn thì những người trong đội kèn nhìn thấy sẽ tiết nhiều nước bọt theo phản xạ có điều kiện nên không thổi kèn được.
Câu 5. Thế nào là phản xạ có điều kiện? Cách thành lập phản xạ có điều kiện như thế nào? Ý nghĩa của nó đối với đời sống.
Đáp án: Phản xạ có điều kiện. Cách thành lập phản xạ có điều kiện. Ý nghĩa của nó đối với đời sống.
* Phản xạ có điều kiện là những phản xạ được hình thành trong đời sống qua quá trình học tập và rèn luyện mà có để trả lời một kích thích không tương ứng. Phản xạ có điều kiện dễ thay đổi tạo điều kiện cho cơ thể dễ thích nghi với điều kiện sống mới. Phản xạ có điều kiện sẽ mất nếu không được thường xuyên củng cố.
* Cách thành lập phản xạ có điều kiện:
Muốn thành lập phản xạ có điều kiện cần:
– Kết hợp kích thích có điều kiện (chẳng hạn ánh đèn) với kích thích không điều kiện (chẳng hạn thức ăn), trong đó kích thích có điều kiện phải tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian ngắn.
– Phải kết hợp nhiều lần (số lần ít, nhiều là do mức độ tiến hoá của đối tượng muốn thành lập phản xạ) cho đến khi chỉ riêng kích thích có điều kiện cũng gây được phản ứng trả lời.
* Ý nghĩa:
Trong đời sống của sinh vật nói chung và con người nói riêng, nếu chỉ có các phản xạ không điều kiện thì sẽ không thể thích nghi với môi trường sống tự nhiên và xã hội) luôn thay đổi. Muốn thích nghi với điều kiện sống mới để tồn tại phải hình thành những phản xạ mới – phản xạ có điều kiện. Phản xạ có điều kiện ở người còn được thành lập với tiếng nói, chữ viết. Chẳng hạn đã từng ăn chanh, mơ thì chỉ nói đến chanh hay mơ, nước bọt cũng tiết ra. Phản xạ có điều kiện dễ thay đổi và dễ mất đi nếu không được thường xuyên củng cố.
Câu 6. Hãy trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện ở cá nuôi?
Đáp án: Quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện ở cá nuôi:
Vỗ tay mỗi khi thả mồi cho cá ăn, lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi chỉ nhẹ vỗ tay nhưng không thả mồi cá vẫn nổi lên là ta đã thành lập phản xạ có điều kiện.
– Những điều kiện để sự hình thành có kết quả:
+ Phải có sự kết hợp kích thích bất kỳ với kích thích của một phản xạ không điều kiện (vỗ tay kết hợp với thả mồi).
+ Kích thích bất kỳ phải tác động trước kích thích của phản xạ không điều kiện vài giây.
+ Quá trình lặp đi lặp lại nhiều lần và phải thường xuyên củng cố.
Nguồn website giaibai5s.com