BÀI LÀM

Cuộc sống với bộn bề lo toan, với âu lo chật vật và với guồng quay công nghiệp gấp gáp dường như là cuốn con người chúng ta vào vòng xoáy bất tận của thời gian, Hình như chưa một lúc nào thật sự thảnh thơi để ta thật g h o xuống, ngăn nghĩ về chính nhi h! Phải chă11g giữa phố xá đông người kia, tui đa chính hình lìu tó? Phải chăng ở căn gác ọp ẹp rơi xó bếp kia, ta da để quên ninh cho bụi đời phủ lây? Phải chăng ta đã chạy quá nhanh theo dòng thời mà không kịp ngừng lại để nghệ: chính mình đang trở tốc? Và khi ấy ta thấm thía hơn bao giờ cậu nói của cố nhà văn Nguyễn Khải: “Nói cho cùng, để sống được hằng ngày tốt nhiên phải nhờ vào những giá trị nhất thời. Nhưng để sống cho có phần hình, có cốt cách nhất định phải nhờ vào những giá trị bền vững”

Câu nói ra đời đã khá lâu trong truyện ngắn Một người Hà Nội của Nguyễn Khải. Truyện ngắn gọn, không có cốt truyện, chỉ đơn thuần là một nhân vật “tôi” kể về người cô của mình. Thế nhưng, thành công nhà truyện đạt được chính là ở những vấn đề, những suy ngẫm nhà tác giả đặt ra về thời đại; như câu nói trên là một minh chứng tiêu biểu. Ông đặt ra vấn đề về “giá trị nhất thời”, ta nên hiểu ở đây là những giá trị chỉ có trong một thời, trong một khoảnh khắc nào đó rồi sẽ vụt tan biển đi, vì nó chỉ “nhất thời” mà thôi. Có thể là giá trị vật chất, là tiền tài, là danh vọng. Cũng có thể là cả cách sống “thức thời”, là những phim gia vụt sáng trong một thời điểm rồi tắt lịm. Đối nghịch với giá trị đó là giá trị bì vững” những điều không bao giờ phai tàn hay bị bào mòn bởi thời gian. “Bền vững” bởi nó là cốt cách, phẩm chất  đạo đức thực sự của con người và là những tư tưởng, quan niệm đúng đắn với mọi thời đại. “Giá trị bền vững” mới thật sự là cách ta sống, chứ không phải là “giá trị nhất thời” để ta chỉ được tồn tại.

Đặt ra vấn đề này, hẳn Nguyễn Khải phải có sự trải nghiệm và trăn trở với cuộc sống rất cao độ. Con người ta thường chỉ quan tâm đến cuộc sống trước mắt của mình và để được tồn tại, phải chăng ta chỉ mưu cầu sự nhất thời? Ta không thật sự sống với bản chất của mình, không thật sự là mình nên ta không có một cá tính riêng, Vâng, thậm chí không có phẩm hạnh, cốt cách. Câu nói của Nguyễn Khải như một sự đúc kết về cuộc đời, về giai đoạn mà ông sống qua bà cô Hiền chọn cách sống cho riêng mình, không hăm hở hùa theo thời đại, vì thế mà bà luôn là chính mình. Vâng, chúng ta cần đến những giá trị vật chất, cần đến sự hợp thời, cần học theo những tư tướng thời đại để tồn tại, để sống hằng ngày. Nhưng để sống thật sự, sống đúng nghĩa, sống tròn nhân phẩm, điều ta cần chính là quan điểm đúng đắn của bản thân, là bài học về cách sống mà chính ta phải tự đúc kết được, quan trọng hơn là nghị lực để ta đủ mạnh mẽ vượt qua giá trị nhất thời, hướng tới giá trị bền vững. Và ta phải sống, chứ không phải chỉ là tồn tại!

Cuộc sống có quá nhiều mối lo lắng, có quá nhiều vấn đề phải trăn trở, thậm chí có quá nhiều tư tưởng mà ta buộc phải chấp nhận làm theo. Đôi khi, đến một công sở, ta dễ dàng bắt gặp hình ảnh một anh nhân viên luôn gật đầu ra chiều đồng ý với những yêu cầu của cấp trên, luôn xăm xắn, nhanh nhẹn mỗi lần cấp trên đến. Nhưng có thật sự anh ta luôn cho rằng ý kiến của sếp mình đúng, có thật sự là ngay cả khi sếp vắng mặt, anh ta cũng giữ được thái độ làm việc tích cực. Đơn giản là anh ta chỉ chọn mình cách ứng xử nhất thời, anh ta chấp nhận làm việc theo tất tần tật quan điểm của sếp để được tồn tại và giữ vị trí của mình. Hay lấy ví dụ về một người bình thường trong cuộc sống này, muốn tồn tại, họ phải ăn, phải mặc, phải cần đến những nhu yếu phẩm, cần đến giá trị vật chất, phải làm việc… Đó là giá trị nhất thời.

Nhưng họ có thể sống mà chỉ ăn uống, làm việc, phục tùng mọi mệnh lệnh của cấp trên? Con người không thể là mình nếu không có tư tưởng, quan niệm riêng. Ta cần phẩm hạnh, đạo đức, cần những quan niệm của bản thân để có thể sống thật sự dù ta ở bất cứ đâu, ở bất cứ thời đại nào. Đó mới là giá trị bền vững. Như nhân vật bà Hiền của Nguyễn Khải, bà luôn có một thái độ sống, một quan điểm của bản thân mà không đánh đồng tất cả tư tưởng thời đại. Bà có cốt cách và tư tưởng của một người tiến bộ, và điều đó, mới thật sự cho bà một cuộc sống đúng nghĩa!

Xã hội ngày nay phát triển quá nhanh, người ta lao đi quá vội và cũng chỉ còn quan tâm đến những giá trị nhất thời. Làm thế nào tưởng tượng được một cuộc sống mà nhà nhà, người người đều chỉ chăm bẵm cho cuộc sống trước mắt, nhất thời. Những hiền tài, xa hoa phù phiếm kia liệu có thật sự cho ta điều ta cần, hay đem đến là những tác hại về sau? Chúng ta cần nhìn nhận đúng đắn về “giá trị nhất thời” và “giá trị bền vững” bởi cám dỗ nhất thời luôn lôi cuốn ta hơn cả!

Nguyễn Khải đã rất đúng đắn và sáng suốt khi nhấn mạnh tính chất vấn đề bằng hai chữ “tất nhiên” và “nhất định”. Câu nói của ông khẳng định giá trị về tinh thần, nhân cách của con người và nó luôn đúng trong mọi thời đại. Ngày nay, ta cần soi chiếu ý nghĩa câu nói vào những ngóc ngách trong xã hội, nơi mà mọi người đang vội vã chạy theo guồng máy cuộc sống, nơi mà người ta chỉ sống nhất thời và thậm chí là sống “đạo đức hoá”, giả tạo. Hãy thực sự là mình bởi đó mới giúp ta vững tay chèo trước mọi bão táp cuộc đời, bởi đó mới là “thực” để ta “vực được đạo”.

Một nhà văn từng nói: “Mọi nghệ thuật trên đời đều phục vụ cho nghệ thuật sống trên trái đất”. Và câu nói trong tác phẩm của Nguyễn Khải là một minh chứng. Điều ông bàn tới là một vấn đề triết lí sâu sắc, giúp ta tự nghiền ngẫm lại mình và các kết bài học cuộc sống. Đừng đánh rơi mình đâu đó! Đừng để quên mình cho bụi đời che lấp! Và đừng chạy quá nhanh để không kịp thấy mình thở dốc! Bởi ta cần giá trị bền vững để sống, chứ không phải chỉ tồn tại bằng giá trị nhất thời!