I. KIẾN THỨC CẦN NHỚ

1. Khái niệm về lập luận trong bài văn nghị luận 

– Đọc đoạn văn lập luận của Nguyễn Trãi (Lại dụ Vương Thông) và trả lời câu hỏi :

Gợi ý :

a) Mục đích của lập luận : Nay các ông (giặc Minh – bọn Vương Thông) không hiểu thời thế, lại dối trá, tức là “kẻ thất phu hèn kém” thì làm sao “cùng nói việc binh được”.

b) Các luận cứ đều là lí lẽ. Xuất phát từ một chân lí tổng quát “Người dùng binh giỏi là ở chỗ biết xét thời thế…” mà suy ra hai hệ quả: “được thời có thế thì biến mất làm còn, hóa nhỏ thành lớn” và “mất thời không thế thì mạnh quay thành yếu, yên chuyển làm nguy”. Đó chính là những cơ sở để khẳng định bọn Vương Thông không hiểu thời thế, lại dối trá nên chỉ là “kẻ thất phu hèn kém”, cầm chắc thất bại.

c) Lập luận là đưa ra các lí lẽ, bằng chứng nhằm dẫn dắt người nghe (đọc) đến một kết luận nào đó mà người nói (viết) muốn đạt tới.

2. Cách xây dựng lập luận

Muốn xây dựng lập luận trong bài văn nghị luận, cần tiến hành qua ba bước : Xác định luận điểm, tìm luận cứ và lựa chọn phương pháp lập luận.

(1) Xác định luận điểm

Luận điểm là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm trong bài văn nghị luận.

– Các em đọc bài Chữ ta của Hữu Thọ và tìm luận điểm trong bài đó.

Gợi ý : Văn bản Chữ ta có hai luận điểm cơ bản :

+ Tiếng nước ngoài (tiếng Anh) đang lấn lướt tiếng Việt trong các bảng hiệu, quảng cáo ở nước ta.

+ Một số trường hợp tiếng nước ngoài được đưa vào báo chí một cách không cần thiết, gây thiệt thòi cho người đọc.

(2) Tìm luận cứ

   Để làm sáng tỏ cho luận điểm, làm cho người đọc hiểu, tin vào tính đúng đắn của nó, người viết phải đưa ra các lí lẽ và bằng chứng thuyết phục, tức là tìm các luận cứ cho luận điểm.

– Các em tìm luận cứ cho luận điểm ở hai văn bản đã nêu trong SGK :

+ Gợi ý :

+ Các luận cứ trong lập luận của Nguyễn Trãi đều là lí lẽ (xem phân tích trên đây).

+ Các luận cứ của cả hai luận điểm trong văn bản Chữ ta đều là những bằng chứng thực tế “mắt thấy tai nghe” của chính người viết ở Xơ-un (Hàn Quốc) và Việt Nam.

(3) Lựa chọn phương pháp lập luận

   Xác định luận điểm, tìm luận cứ, còn phải biết áp dụng các phương pháp lập luận hợp lí. Phương pháp lập luận là cách thức lựa chọn, sắp xếp luận điểm, luận cứ sao cho lập luận chặt chẽ và thuyết phục.

– Các em xác định phương pháp lập luận ở hai văn bản đã nêu.

Gợi ý :

+ Lập luận ở văn bản 1: lập luận theo phương pháp diễn dịch và quan hệ nhân – quả. 

+ Lập luận ở văn bản 2: lập luận theo phương pháp quy nạp và so sánh đối lập.

+ Các phương pháp lập luận khác : phương pháp phản đề, phương pháp loại suy,….

   Rút ra kết luận : Để xây dựng lập luận trong văn bản nghị luận, cần xác định được luận điểm chính xác, minh bạch; tìm các luận cứ (lí lẽ và bằng . chứng) thuyết phục và vận dụng các phương pháp lập luận hợp lí.

II. LUYỆN TẬP

1. Yêu cầu cần đạt là tìm và phân tích các luận điểm, luận cứ và phương pháp lập luận trong đoạn trích ở bài Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX (Ngữ văn 10, tập một)

Gợi ý :

– Luận điểm của lập luận : Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học trung đại Việt Nam rất phong phú, đa dạng.

– Các luận cứ của lập luận :

+ Các luận cứ lí lẽ : Chủ nghĩa nhân đạo biểu hiện ở lòng thương người; lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người; khẳng định, đề cao con người,…

+ Các luận cứ bằng chứng : Liệt kê các tác phẩm cụ thể giàu tính nhân đạo trong văn học trung đại Việt Nam từ văn học Phật giáo thời Lí đến các tác phẩm thuộc giai đoạn văn học thế kỉ XVIII – giữa thế kỉ XIX.

– Phương pháp lập luận : Lập luận theo phương pháp quy nạp.

2. Yêu cầu cần đạt là tìm được các luận cứ để làm sáng tỏ các luận điểm đã nêu trong bài tập.

Gợi ý :

a) Về luận điểm “Đọc sách đem lại cho ta nhiều bổ ích”, các em có thể tham khảo đề bài Bàn luận về sách trong bài học Lập dàn ý bài văn nghị luận (SGK, tr. 106)

b) Về luận điểm “Môi trường đang bị ô nhiễm nặng nề”:

– Đất đai bị xói mòn, sa mạc hóa.

– Không khí bị ô nhiễm.

– Nước bị nhiễm bẩn, không thể tưới cây, không thể ăn uống, tắm rửa.

– Môi sinh đang bị tàn phá, đang bị hủy diệt.

c) Về luận điểm “Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng”:

– Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ. 

– Văn học dân gian là những tác phẩm truyền miệng.

– Văn học dân gian được truyền miệng theo phương thức diễn xướng dân gian. 

3. Các em tự chọn một trong ba lập luận trên đây để viết thành một đoạn văn (có câu chủ đề nêu luận điểm; các câu tiếp theo diễn đạt những ý để giải thích, chứng minh cho luận điểm; nếu cần thiết, có câu tiểu kết để nhấn mạnh luận điểm).

Nguồn website giaibai5s.com