I. TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1.

– Về nhan đề bài thơ: Qua nội dung bài thơ, người đọc có thể hiểu: Là người cộng sản sôi nổi, yêu đời đang như con đại bàng cất cánh bay, nay bị giam hãm vào bốn bức tường vôi lạnh nên tâm trạng trở nên bức xúc, ngột ngạt. Khi con tu hú kêu, gọi mùa hè về, người tù cách mạng (nhân vật trữ tình) càng cảm thấy ngột ngạt, chết uất trong cái phòng gian chật chội này, càng thèm khát cháy bỏng cuộc sống tưng bừng, tự do ở bên ngoài. Cách đặt tên bài thơ như thế đã có tác dụng chuẩn bị cho người đọc đi vào mạch cảm xúc của thơ.

– Viết một câu văn có 4 chữ đầu là “Khi con tu hú” để tóm tắt nội dung bài thơ:

   Khi con tu hú là âm thanh báo hiệu hè về, mùa hè với không gian bao. la, ánh sáng rực rỡ, sự sống trở nên rộn rã tưng bừng, cũng là vụ lúa chiêm đang chín, trong vườn trái cây chín đỏ, lũ ve sầu thi nhau kêu inh ỏi, ngoài sân phơi đầy bắp, những chú diều sáo bay liệng chấp chới làm cho bầu trời càng rộng và cao hơn. Âm thanh ấy làm bừng dậy trong lòng người tù trẻ tuổi một nhiệt huyết cách mạng.

– Tiếng tu hú kêu tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ. Bởi vì:

   Tiếng chim tu hú với tác giả lúc này chính là tiếng gọi của bầu trời tự do, của sự sống tưng bừng bên ngoài. Âm thanh càng làm cho người tù cảm thấy ngột ngạt hơn và thèm khát không gian và sự sống ấy hơn.

Câu 2.

– Cảnh mùa hè được miêu tả trong 6 câu thơ đầu: 

   Những câu thơ lục bát bình dị, nhẹ nhàng và đầy ắp hình ảnh, âm thanh, màu sắc và hương vị chẳng những đã tái hiện sinh động cảnh vật mà còn rất gợi không khí vào hè. Không gian thật trong trẻo, thanh thoát đã mở ra cả một thế giới rộn ràng, tràn trề nhựa sống:

+ Đó là nắng đào rực rỡ, lúa chiêm chín vàng trên cánh đồng và trái cây đơm ngọt trong vườn, hạt bắp rây vàng… 

+ Đó là tiếng ve vang trong vườn râm ran và tiếng tu hú kêu vang ngoài bãi. 

+ Đó là bầu trời xanh biếc cao lồng lộng và rộng tới vô tận để cho những cánh diều sáo thỏa sức lộn nhào giữa từng không…

   Tất cả sự sống như bừng dậy, như bước vào độ chín, tất cả đều chan hòa ánh sáng rực rỡ màu sắc, rộn rã âm thanh, ngọt ngào hương vị, và nhất là đất trời như cao rộng hơn, khoáng đạt hơn.

– Những chi tiết để có nhận xét đó:

   Tiếng chim tu hú kêu là tiếng gọi của mùa hè; tiếng chim ấy đã thức dậy tất cả, mở ra tất cả và bắt nhịp cho tất cả… Những chi tiết đó cho em nhận ra đó là mùa hè. Nhưng đó cũng chỉ là mùa hè được diễn tả trong tâm tưởng của người chiến sĩ đang trong cảnh tù đày.

   Đằng sau mấy câu thơ là một tâm hồn thật trẻ trung, yêu đời nồng nàn, gắn bó máu thịt với sự sống, nên rất nhạy cảm để nắm bắt mọi biểu hiện phong phú của sự sống ấy trong tạo vật bao la.

Câu 3.

– Tâm trạng người tù – chiến sĩ được thể hiện ở 4 câu thơ cuối:

   Tiếng chim tu hú gọi trời đất vào hè, và mùa hè đã bừng dậy trong lòng người tù cách mạng. Vốn đã rất đau khổ bực bội vì “cảnh thân tù”, đêm ngày hằng thèm khát tự do và thèm khát sự sống, thì giờ đây, anh càng cảm thấy không chịu nổi cái phòng giam chật chội này:

                Ta nghe hè dây bên lòng

         Mà chân muốn đập tan phòng, hè ôi!

                Ngột làm sao, chết uất thôi

         Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu.

   Nhịp sống trào dâng, mời gọi, thôi thúc tràn ngập vào tận ngõ ngách tăm tối của chốn ngục tù, len lỏi vào tâm hồn người cộng sản trẻ tuổi biến thành nỗi khát khao hành động muốn đạp tan phòng của cái nhà tù tăm tối.

   Bài thơ có 10 câu, câu mở đầu và câu kết thúc là tiếng kêu của con tu hú. Âm hưởng tiếng kêu xuyên suốt toàn bài, tiếng kêu liên hồi, khắc khoải và da diết. Tiếng kêu vang vào thế giới chật chội, tối tăm của nhà lao và tâm trạng nhà thơ trở nên bức bối, ngột ngạt đến nỗi phải kêu lên: .

                  Ngột làm sao, chết uất thôi.

   Bài thơ khép lại nhưng ta vẫn nghe tiếng tu hú cứ kêu, kêu hoài, kêu mãi…

– Tâm trạng người tù khi nghe tiếng tu hú kêu ở đoạn thơ đầu và ở đoạn thơ 

–  Bài thơ mở đầu bằng tiếng chim tu hú kêu, kết thúc cũng bằng tiếng chim tu hú kêu. Nếu tiếng chim mở đầu bài thơ đã đưa tác giả vào cảnh mùa hè với bầu trời tự do, cao rộng và sức sống tràn đầy, thì tiếng chim tu hú kết thúc lại gợi niềm chua xót, đau khổ. Đó là cách kết cấu được gọi 1 đầu cuối tương ứng và ở đây, nó tạo được một hiệu quả nghệ thuật cao, gây ám ảnh day dứt trong lòng người đọc.

   Nếu 6 câu trên là cảnh thì 4 câu dưới là tình, là lời phát biểu trực tiếp những cảm xúc, tâm trạng của nhân vật trữ tình.

   Lúc mở đầu là tiếng kêu gọi đàn, báo hiệu mùa hè về với tiếng ve ngân, đầy sân nắng đào, còn tiếng kêu khi kết thúc là sự khắc khoải, da diết trong cái thế giới chật chội, tối tăm, ngột ngạt. Bài thơ khép lại rồi mà như tiếng con chim tu hú vẫn kêu hoài.

   Tất cả đều thể hiện tâm trạng ngộ ngạt cao độ và niềm khát khao mãnh liệt hướng về cuộc đời tự do và sự sống bên ngoài.

Câu 4. Cái hay của bài thơ được thi hiện ở những điểm:

   Khi con tu hú chỉ là bài thơ ngắn hình tượng nghệ thuật khá bình dị, không có gì thật tân kì, nhưng là bài thơ thật hay, có sức truyền cảm mạnh mẽ. Cả hai đoạn tả cảnh trời đất và hè và tả tình cảnh nỗi lòng người tù đều rất hay; cảnh thật đẹp và đầy gợi cảm, có hồn, tâm trạng thì sâu sắc, da diết. 

   Cùng với ý nghĩ thật táo tợn, di dội (chân muốn đập tan phòng) là cách , ngắt nhịp ở 2 câu 8, 9 (nhịp 6/2 và nhịp 3/3 gợi cảm giác nhói lên bực bội đến điên người) và giọng điệu của thán, dường như cảm xúc bực bội không nén được cứ trẹo ra (Ngột làm sao, chết uất thôi).

   Bài thơ có 10 câu, câu mở đầu và kết thúc đều là tiếng kêu của con chim tu hú. Nhưng tiếng kêu lúc đầu và tiếng kêu kết thúc rất khác nhau.

II. BÀI VĂN THAM KHẢO

Cảm nhận về bài thơ Khi con tu hú của tác giả Tố Hữu.

                                    Bài làm

   Tố Hữu viết bài thơ Khi con tu hú vào tháng 7 năm 1939 sau gần 100 ngày bị giam trong nhà lao Thừa Phủ (Huế). Không gian, thời gian, tâm trạng của tác giả đã được thể hiện qua những câu thơ đặc sắc trong bài thơ.

   Bài thơ bắt đầu bằng tiếng chim tu hú gọi bầy vang vào ngục thất, nơi có một tù nhân đang bị giam cầm. Tiếng chim tu hú đã gợi lên trong tác giả nhiều điều về nỗi nhớ và hoài niệm. Tu hú thì gọi bầy, lúa chiêm thì đương chín, trái cây thì ngọt dần. Âm thanh và hương vị thể hiện một khung cảnh của làng quê thân yêu. Chữ đương chín và ngọt dần gợi tả sự trôi qua của thời gian một cách chậm chạp. Giọng thơ bồi hồi và da diết xuất phát từ không gian mênh mông:

                         Khi con tu hú gọi bầy

            Lúa chim đương chín, trái cây ngọt dần.

   Giữa chốn ngục tù lòng sôi rạo rực, người chiến sĩ nhớ tiếng ve ngân, nhớ màu vàng của bắp, màu đào của nắng. Khung cảnh cánh đồng quê hiện lên một cách bình dị, thân thiết, yêu thương:

                      Vườn râm dạy tiếng ve ngân

            Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đèo… 

   Chỉ có những ai có khát vọng sống mới có được nỗi nhớ ấy. Vần thơ đầy màu sắc, ánh sáng và âm thanh. Tiếng ve ngân chứa đầy tâm trạng. Đó là tâm trạng ngột ngạt, tù túng nơi buồng giam; là tất cả những gì tác giả đã cảm nhận trong những ngày tháng tự do. Sau tiếng ve là màu sắc của thiên nhiên, của nắng và của bắp. Những thứ hết sức bình dị trong cuộc sống hàng ngày giờ trở thành những hình ảnh hết sức đẹp trong thơ Tố Hữu. Chữ ngân diễn tả thời gian kéo dài còn từ đầy diễn tả không gian có ánh nắng chan hòa và rực rỡ.

   Nỗi nhớ của tác giả trở nên bồi hồi hơn với bầu trời xanh nơi có đôi diều sáo đang nhào lộn. Sự khoáng đạt của không gian là thế, mênh mông là thế, nó hoàn toàn trái ngược với sự chật chội nơi tác giả đang trú ngụ. Hình ảnh con diều lộn nhào từng không mang ý nghĩa cho sự tung hoành và khát vọng tự do, đó cũng chính là khát vọng cháy bỏng của tác giả hôm qua, hôm nay và mai sau:

                      Trời xanh càng rộng càng cao

                Đôi con diều sáo lộn nhào từng không.

   Sáu câu thơ đầu làm hiện lên bức tranh đồng quê thân yêu, nó không dừng lại ở câu thơ mà đã nên nhạc, nên họa. Ngôn ngữ trong sáng, trau chuốt và giàu tính hình ảnh. Các câu thơ đã thể hiện sự trẻ trung và yêu đời, niềm khát khao và say mê cuộc sống. Có thể nói nhà thơ đang ở trong lao nhưng tâm hồn thì vẫn hướng về một không gian bao la nơi có bầu trời xanh, có nắng ấm, có tất cả những gì thuộc về cuộc sống tự do ở bên ngoài.

   Những câu thơ tiếp theo nhà thơ đã chuyển từ giọng điệu tha thiết sang giọng điệu uất hận sục sôi. .

                   Ta nghe hè dây bên lòng

            Mà chân muốn đập tan phòng, hè ôi!

                   Ngột làm sao, chết uất thôi

            Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu. 

   Mùa hè đã đến và đang qua, bao âm thanh của hè đã dậy bên lòng, thôi thúc, giục tác giả đạp tan xà lim chật chội, xóa bỏ cảnh tù đày. Lòng uất hận dâng trào khiến tác giả muốn phá tan chốn ngục tù chật chội và ngột ngạt. Câu thơ Ngột làm sao chết uất thôi với cách ngắt nhịp 3/3, cảm xúc được nén xuống bỗng trào lên thể hiện một ý chí bất khuất. Quyết sống chết vì tự do của bản thân cũng như của cả dân tộc. Mở đầu bài thơ là tiếng chim tu hú gọi bầy, khép lại bài thơ cũng là tiếng chim tu hú. Tiếng chim vừa gợi nhớ gợi thương, vừa như giục giã nhà thơ nhanh chóng về với cuộc sống của những người chiến sĩ cách mạng.

Nguồn website giaibai5s.com