I. Mục đích – yêu cầu

– Giúp HS củng cố và nâng cao hiểu biết về thao tác lập luận bác bỏ.

– Vận dụng những kiến thức về thao tác lập luận bác bỏ vào quá trình giải các bài tập đã cho.

II. Luyện tập. Hướng dẫn trả lời các bài tập trong sách giáo khoa.

Bài tập 1. Phân tích cách bác bỏ trong hai đoạn trích sau:

a. […] Cuộc sống riêng không biết gì hết ở bên kia ngưỡng cửa nhà mình là một cuộc sống nghèo nàn, dù nó có đầy đủ tiện nghi đến đâu nữa. Nó giống như một mảnh vườn được chăm sóc cẩn thận, đầy hoa thơm, sạch sẽ và gọn gàng. Mảnh vườn này có thể làm chủ nhân nó êm ấm trong một thời gian dài, nhất là nếu lớp rào bao quanh không còn làm họ vướng mắt nữa. Nhưng hễ có một cơn giông tố nổi lên là cây cối sẽ bị bật khỏi mặt đất, hoa sẽ nát và mảnh vườn sẽ xấu xí hơn bất kì một nơi hoang dại nào. Con người không thể hạnh phúc với một hạnh phúc mỏng manh như thế. Con người cần một đại dương mênh mông bị bão táp nổi sóng, nhưng rồi lại phẳng lì và trong sáng như trước. Số phận của những cái tuyệt đối cá nhân, không bộc lộ ra khỏi bản thân, chẳng có gì đáng thèm muốn.

(Theo A.L. Ghéc-xen, 3555 câu danh ngôn, NXB Văn hóa – Thông tin)

Cách bác bỏ của AL. Ghéc-xen:

– Nêu và khẳng định: Cuộc sống riêng không biết gì đến cộng đồng xã hội là một cuộc sống nghèo nàn, dù nó có là một cuộc sống đầy đủ tiện nghi, đẹp đẽ, sang trọng, êm ấm đến đâu đi chăng nữa.

– Phân tích bản chất và tác hại của cuộc sống đó bằng cách so sánh cuộc sống đó giống như một mảnh vườn. Tác giả đã đưa ra những dẫn chứng thuyết phục như sau:

• Mảnh vườn được chăm sóc cẩn thận, đầy hoa thơm, sạch sẽ và gọn gàng.

• Có thể làm chủ nhân của nó êm ấm trong một thời gian dài, nhưng hễ có một cơn giông tố nổi lên thì mảnh vườn đó sẽ tan hoang, xấu xí hơn bất kì nơi nào khác.

– Tác giả đưa đến kết luận về cuộc sống riêng không có cộng đồng để đi đến bác bỏ cuộc sống đó, con người không thể hạnh phúc với một hạnh phúc mỏng manh như thế.

– Nêu lên cuộc sống đúng nghĩa mà con người cần có trong thực tế, con người cần có một đại dương mênh mông bị bão táp làm nổi sóng, nhưng lại phẳng lì và trong sáng như trước.

– Rút ra kết luận khái quát cuối cùng để bác bỏ quan điểm về cuộc sống nói trên và đưa ra một triết lí nhân sinh sâu sắc: số phận của những . cái tuyệt đối cá nhân, không bộc lộ ra khỏi bản thân, chẳng có gì đáng thèm muốn.

b. Nay trẫm đang ghé chiếu lắng nghe, ngày đêm mong mỏi, nhưng những người học rộng tài cao chưa thấy có ai tìm đến. Hay trẫm đức ít không đáng để phò tá chăng? Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?

   Kìa như, trời còn tăm tối, thì đấng quân tử phải trổ tài. Nay đương ở buổi đầu của nền đại định, công việc vừa mới mở ra. Kỉ cương nơi triều chính còn nhiều khiếm khuyết, công việc ngoài biên đường phải lo toan. Dân còn mệt nhọc chưa lại sức, mà đức hóa của trẫm chưa kịp nhuần thấm khắp nơi. Trẫm nơm nớp lo lắng, ngày một ngày hai bạn việc nảy sinh. Nghĩ cho kĩ thấy rằng: Một cái cột không thể đỡ nổi một căn nhà lớn, mưu lược một người không thể dựng nghiệp trị bình. Suy đi tính lại trong vòm trời này, cứ cái ấp mười nhà ắt phải có người trung thành tín nghĩa. Huống nay trên dải đất căn hiến rộng lớn như thế này, há trong đó lại không có một người tài danh nào ra phò giúp cho chính quyền buổi ban đầu của trẫm hay sao?

(Ngô Thì Nhậm, Chiếu cầu hiền) 

   Ngô Thì Nhậm đã dùng lập luận bác bỏ để tháo gỡ những khó khăn về mặt nhận thức cho các sĩ phủ Bắc Hà lúc bấy giờ, khơi thông tư tưởng kêu gọi nhân tài ra giúp nước, tác giả đã đưa ra các luận điểm và luận cứ sau:

– Nêu lên những khó khăn trong quá trình cầu người hiền tài ra giúp nước, thể hiện trong đoạn đầu:

• Sau một thời gian cầu hiền nhưng chưa có ai tìm đến.

• Đưa ra những nguyên nhân dự đoán như: Hay trẫm không đáng để phò tá, hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?

– Nêu ra cái cần tháo gỡ ở đây chính là nguyên nhân chủ yếu nói trên, để lập luận bác bỏ điều đó, Ngô Thì Nhậm đã viết một đoạn văn dài (Kìa như… của trẫm hay sao). Các lập luận này một mặt bác bỏ điều trên một mặt góp phần củng cố niềm tin cho các sĩ phu, nhân dân Bắc Hà trong việc xây dựng triều đại mới.

Bài tập 2 và Bài tập 3. Học sinh tự suy nghĩ và đưa ra ý kiến của mình để bác bỏ các quan niệm đã cho.

   Gợi ý: Giáo viên có thể chia nhỏ học sinh thành từng nhóm để thảo luận, góp ý và từng nhóm sẽ lập những dàn ý riêng, đưa ra những luận điểm để bác bỏ. Cách làm này vừa khoa học, giúp học sinh phát huy khả năng tư duy, suy nghĩ và giúp cho những lập luận bác bỏ sẽ đầy đủ, thuyết phục hơn.

Nguồn website giaibai5s.com