I. Yêu cầu

– Kiểu bài lập luận giải thích.

– Nội dung giải thích lời khuyên về tình thương yêu, đoàn kết

II. Gợi ý

– Chú ý giải thích các từ : bầu, bí, thương, khác giống, một giàn.

– Cân giải thích hình ảnh ẩn dụ, nhân hoá bầu và bí trong mối tương quan chung nhau và khác nhau. Bầu và bí là hai thứ cây khác giống nhưng cùng loài. Ngoài việc chung giàn, bầu và bí còn chung loài, chung điều kiện sống,…

– Qua hình ảnh cây bầu và cây bí, nhân dân muốn khuyên người ta đoàn kết, thương yêu, đùm bọc nhau, dù khác nhau về tính cách, hoàn cảnh và điều kiện riêng.

– Lời khuyên trên là một lời khuyên sáng suốt, xuất phát từ truyền thống đoàn kết, tinh thần nhân ái của dân tộc.

III. Lập dàn ý

A. MỞ BÀI

– Dẫn câu ca dao và nêu vấn đề cần giải thích.

B. THÂN BÀI

1.  Giải thích ý nghĩa hình ảnh bầu và bí.

+ Bầu và bí cùng có điều kiện sống như nhau.

+ Bầu và bí có những đặc điểm gần gũi, tương tự nhau.

2. Vì sao bầu và bí phải thương nhau ?

+ Bầu và bí gần gũi, nương tựa vào nhau.

+ Bầu gặp rủi ro thì bí cũng không tránh khỏi thiệt hại.

3. Qua hình ảnh bầu và bí, nhân dân muốn khuyên bảo điều gì ?

+ Bầu thương bí, người thương người.

+ Bầu bí chung một giàn, người chung làng xóm, quê hương, đất nước.

+ Người thương yêu, đoàn kết, cuộc sống sẽ tốt đẹp hơn.

C. KẾT BÀI:

– Nhấn mạnh ý nghĩa sáng suốt của lời khuyên nhủ đoàn kết.

IV. Bài làm minh họa

Người Việt Nam ta có một truyền thống rất quý báu, đó là tinh thần tương thân tương ái “lá lành đùm lá rách”, tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau “thương người như thể thương thân”. Truyền thống ấy đã trở thành đạo lí của dân tộc, được thể hiện trong tục ngữ và ca dao. Hai câu ca dao giàu hình ảnh dưới đây bắt đầu từ nguồn mạch ấy:

“Bầu ơi thương lấy bí cùng,
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.”

Nói đến lòng yêu thương lẫn nhau, đoàn kết với nhau, câu ca dao trên đã đưa ra hai hình ảnh so sánh giàu sức biểu cảm : “bầu” và “bí”. Bầu và bị tuy là giống khác nhau nhưng được trồng chung trên một mảnh đất, bắc chung một giàn tre. Chúng thường có chung môi trường, điều kiện sống. Chính vì vậy chúng càng gần gũi, thân thiết với nhau. Bầu thân mến, bí cũng thân mềm. Bầu phải tựa vào gian mới phát triển được. Bí cũng như thế. Chung một gian còn có nghĩa là bầu và bí tựa vào nhau, tựa vào giản. Gian đó thì bầu gặp tai vạ, bí cũng gặp tai vạ. Bầu và bí cùng chung một phận. Vì thế bầu chớ chê bí xấu, bí cũng không nên chê bầu hoa trắng không được duyên tôi ghét bỏ, xa cách nhau. Vì sao bầu bí khác giống mà vẫn phải thương yêu nhau ? Nhân dân đưa ra lí do “chung một gian”. Chung một gian là chung nhau địa điểm, chung nhau không gian. Bầu và bí cùng chịu mưa, chịu nắng, cùng sống chung bằng những tấc đất bạc màu hay trù phú, cùng được tưới những dòng nước mát hay cùng chịu những ngày hạn hán. Như vậy cảnh ngộ của chúng không khác gì nhau. Lẽ nào một mình bầu có thể tươi xanh khi bí thì khô héo ? Bầu thương bí cũng chính là thương mình. Bí có sống thì bâu mới sống. Nếu bí cỗi cằn thì bầu cũng chẳng thể tươi xanh.

Câu ca dao nói về bầu bí nhưng dân gian không chỉ nói chuyện cỏ cây. Hình ảnh bầu và bí là hình ảnh ẩn dụ để khuyên nhủ người đời. Con người cũng như cây bầu, cây bí, tuy khác giống (không phải là anh em “Cùng chung bác mẹ một nhà cùng thân”) nhưng lại sống chung trong một làng, một xã. Hình ảnh cái gian của bầu, của bí chung nhau gợi cho người ta liên tưởng đến một đất nước, một tình, một huyện, một xã, một làng. Cũng có thể đó là một trường, một lớp học hay một xưởng máy, một cửa hàng. Bầu hãy thương lấy bí hay là những người gần gũi trong một đơn vị tổ nhóm hãy đoàn kết, gắn bó và thương yêu nhau.

Không ai có thể sống đơn lẻ một mình mà không có mối liên hệ nào với những người khác. Ai cũng có quê hương nghĩa là có những người đồng hương chung làng, chung xóm. Ai cũng phải làm việc nên cũng có những người đồng nghiệp. Khi còn bé đi học, bạn bè cùng lứa tuổi chung trường lớp, thầy cô. Chính những nét chung nhất ấy của họ đã giúp họ gắn bó với nhau hơn. Nhờ đó họ càng hiểu nhau, cảm thông cho nhau và giúp đỡ nhau, nhường nhịn nhau. Nhất định cuộc sống sẽ đẹp hơn nếu rọi người đều quan tâm, yêu quý nhau. Vì vậy lòng yêu thương, tinh thần đoàn kết, chia sẻ, nhường nhịn nhau là đức tính, phẩm chất quý báu cần có ở mỗi người.

Lời khuyên nhủ, kêu gọi yêu thương, đoàn kết không chỉ được nhắc một lần qua câu ca dao trên. Chúng ta còn bắt gặp trong các câu ca dao khác :

“Nhiễu điều phủ lấy giá gương,
Người trong một nước phải thương nhau cùng.”

“Khôn ngoan đá đáp người ngoài,
Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.”

Thực tế đã chứng minh sự đoàn kết gắn bó của nhân dân ta mỗi khi có giặc ngoại xâm. Trong những trận chiến đấu ấy, tình thương yêu, đoàn kết đã làm cho dân tộc ta có sức mạnh chiến thắng. Từ miền ngược tới miền xuôi, từ Bắc chí Nam, từ cụ già đến trẻ em, ai ai cũng đồng lòng giết giặc cứu nước. Bởi vì họ đều là dân của đất nước Việt Nam, cùng chịu chung nỗi khổ mất nước, chịu chung ách nô lệ. Chính vì vậy mà nhân dân ta đã đoàn kết, yêu thương nhau, cùng nhau chiến thắng kẻ thù.

Hiện nay đất nước ta đã thống nhất nhưng không phải mọi miền đều giàu có như nhau. Cuộc sống của mọi người cũng khác biệt. Có những người quanh năm làm lụng vất vả nhưng không sao đủ cái ăn, cái mặc. Lại có những người rất giàu sang, đầy đủ. Theo truyền thống yêu thương của dân tộc, cân phải giúp đỡ người nghèo xoá đói giảm nghèo. Những người giàu có giúp người nghèo vay vốn làm ăn, góp tiền ủng hộ quỹ từ thiện chính là thế hiện tinh thần “lá lành đùm lá rách”, truyền thống nhân ái “nhường cơm sẻ áo” của cha ông. Nếu không giúp đỡ, nương tựa vào nhau như vậy làm sao con người có thể đồng đều vươn lên trong cuộc sống ?

Đọc lại câu ca dao kêu gọi lòng yêu thương đùm bọc, ta càng thấy ý nghĩa to lớn của tình thương và sự sáng suốt của người xưa. Tình thương làm cho người ta sống nhân hậu, thân ái với mọi người. Tình thương làm cho con người vượt khó khăn, hoạn nạn. Yêu thương, quan tâm giúp đỡ những người xung quanh, những người hàng xóm, bạn bè là một phẩm chất cần có của mỗi người chúng ta. Người Việt Nam sẽ truyền cho thế hệ mai sau đạo lí tốt đẹp đó để làm cho cuộc đời này thêm đẹp, thêm ý nghĩa hơn.