BÀI LÀM

Ngược thời gian trở về với những thiên truyện kể xa xưa, những trang truyện cổ tích đã làm say đắm lòng ta từ thời thơ trẻ, Hẳn thời thơ bé ấy có lúc ta tự hỏi sao cô Tấm lại có thể bước ra từ quả thi? Bao yếu tố tình tiết li kì ấy như một phép nhiệm màu thôi miên tâm hồn thơ bé còn nhiều ngây ngô của ta. Như mọi truyện cổ tích khác, Tấm Cám cũng được dựng lên từ nhiều yếu tố li kì. Hãy đi sâu vào khám phá thế giới thần kì của thiên truyện để thấy hết ý nghĩa giá trị to lớn của nó và cũng để giải mã cho sự nghi hoặc đã được đặt ra từ thời thơ bé của ta.

Cổ tích là một loại truyện kể dân gian, là sản phẩm được hun đúc, kết tinh từ trí tưởng tượng của nhân dân. Khi con người bế tắc trước hiện thực cuộc sống thì tìm đến khát vọng ước mơ làm lối giải thoát. Từ đó cổ tích đã ra đời. Được ra đời trong khi xã hội đã xuất hiện giai cấp nên cổ tích chủ yếu phản ánh sự đấu tranh xã hội, phản ánh mâu thuẫn giai cấp mà chủ yếu là mâu thuẫn giữa kẻ áp bức và người bị áp bức. Như một yếu tố không thể thiếu của truyện cổ tích yếu tố thần kì góp phần vào việc giải quyết mâu thuẫn ấy.

Quay trở lại với câu truyện Tấm Cám ta thấy yếu tố thần kì đã xuất hiện như một sự tất nhiên không thể thiếu. Đọc cổ tích ta thấy không vắng bóng được hình ảnh của ông Bụt, bà tiên. Đó là lực lượng thần thánh, siêu nhiên mang lại sự huyền bí, lạ kì và thúc đẩy tình tiết truyện phát triển. Ông Bụt, bà tiên thường hiền từ độ lượng, như người cha, người mẹ, chỉ có điều là họ có khả năng vô tận, có thể đem đến mọi điều may mắn mà người cha, người mẹ bình thường không phải bao giờ cũng đem đến cho con cái được. Và ông Bụt trong Tấm Cám đã xuất hiện giữa cuộc đời khổ cực, bị mẹ ghẻ đầy đọa của cô Tấm, cho cô quần áo đẹp đi dự hội, cho cô được lấy hoàng tử để không phải sống cuộc sống khổ cực nữa. Trong rất nhiều những phép màu mà ông Bụt ban cho Tấm chúng ta cần chú ý đến đôi giày thần kì. Đôi giày nhỏ nhắn, xinh xắn kì diệu ấy đã trở thành vật giao duyên bởi nhờ nó mà cô thiếu nữ xinh đẹp kia mới biết và lấy được vua. Hay đúng hơn đôi giày đã làm vai trò của bà mối. Cái duyên của đôi lứa đã mang lại hạnh phúc và giải thoát cho cuộc đời khổ cực của Tấm. Nếu không có đôi giày mang phép màu thần kì của Bụt chắc Tấm sẽ mãi là một công cụ lao động của mụ dì ghẻ độc ác kia. Sự xuất hiện của yếu tố thần kì này góp phần thể hiện ước mơ, khát vọng của nhân dân ta. Đó là khát vọng được thoát khỏi cuộc sống khổ cực, bị áp bức bóc lột, mơ ước có được cuộc sống hạnh phúc no ấm và bình đẳng. Như vậy, yếu tố thần kì giúp nói lên khát vọng của con người trước hiện thực bế tắc không lối thoát. Trước hiện thực ấy, con người ấy không biết làm gì, chỉ còn biết gửi gắm những nỗi niềm vào ước mơ, khát vọng.

Chưa dừng lại ở đó, câu chuyện còn được tiếp tục phát triển bằng các yếu tố tình tiết kì lạ nữa. Cô Tấm khi bị Cám hãm hại chết đi, nhưng kì lạ thay đã biến thành chú chim vàng anh xinh đẹp, rồi cây xoan đào, khung cửi dệt vải và cuối cùng là quả thị. Bốn lần hóa thân này, tác giả dân gian không đơn thuần nói lên sự luân hồi của kiếp người, của cuộc đời như thuyết duy tâm của tôn giáo. Mà điều quan trọng ở đây tác giả dân gian muốn đề cập đến sự phản kháng hay chính là cuộc đấu tranh giai cấp giữa người bị áp bức và kẻ áp bức. Vậy một lần nữa yếu tố thần kì lại góp phần thể hiện khát vọng, ước mơ chiến thắng cái ác, cái xấu, áp bức bất công của nhân dân lao động. Nhờ vậy đã đưa đến kết thúc có hậu cho câu chuyện, điều này phù hợp với tâm lí truyền thống nhân đạo xưa nay của dân tộc ta.

Như vậy, yếu tố là kì diệu siêu nhiên chính là giá trị nghệ thuật gắn với nội dung lãng mạn của truyện. Tác giả dân gian để cho trí tưởng tượng bay theo những chi tiết kì diệu trong truyện không phải vì thực tâm tin – ít ra thì cũng không hoàn toàn tin – rằng những sự kiện đó là có thực. Nhưng chủ yếu là vì những sự kiện đó cần thiết cho việc giải quyết những vấn đề mà thực tế cuộc sống trong xã hội cũ chưa cho phép giải quyết hoàn toàn như ý muốn, như ước vọng của nhân dân. Yếu tố thần kì trong cổ tích xét cho kĩ không phải chủ yếu là sản phẩm của đầu óc mê tín mà là phương tiện tốt nhất cho tác giả dân gian có thể đưa sự phát triển tình tiết theo ý muốn của mình. Nhờ vậy mà Tấm Cám đã thể hiện được tất cả những gì mà tác giả dân gian muốn gửi gắm. Đó là khát vọng, ước mơ, là quan niệm triết lí về cuộc sống, cuộc đời với quy luật nhân quả từ nghìn đời nay của cha ông.

Thiết nghĩ, nếu thiếu đi yếu tố thần kì thì những câu chuyện cổ tích sẽ ra sao? Có lẽ nó trở thành một mảnh đất khô cằn mà cây đời không thể bám rễ vào để đơm hoa kết trái. Bởi thế khi đọc, nghe truyện cổ tích mà không tin, không rung cảm trước những sự việc kì diệu, không để cho trí tưởng tượng và tình cảm của mình bay bổng theo sự việc, nhất là sự việc mang yếu tố hoang đường trong truyện thì không thưởng thức hết được cái hay, cái sâu sắc và ý nghĩa của truyện.

Đinh Thị Hào – Trường PTTH Nguyễn Quán Nho