I. CAO BÁ QUÁT

Cao Bá Quát (1809 – 1855) tự là Chu Thần, hiệu là Cúc Đường, Mẫn Tiên, người làng Phú Thị, Gia Lâm, Bắc Ninh.

Ông là nhà thơ có tài năng và bản lĩnh, được người đương thời tôn là Thánh Quát.

Thơ văn ông bộc lộ thái độ phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến trì trệ, bảo thủ, phản ánh nhu cầu đổi mới của xã hội Việt Nam trong giai đoạn giữa thế kỉ XIX.

II. HOÀN CẢNH RA ĐỜI CỦA BÀI THƠ

Bài ca ngắn đi trên bãi cát được hình thành trong những lần Cao Bá Quát đi thi Hội những không đồ. Khi đi qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng, nhà thơ đã mượn hình ảnh người đi trên bãi cát khó nhọc để nói con đường lưu cầu công danh đáng chán ghét mà ông buộc phải theo đuổi cũng như sự bế tắc của triều đình nhà Nguyễn

III. THỂ LOẠI – NỘI DUNG – NGHỆ THUẬT – GIÁ TRỊ

1. Thể loại

Bài thơ được viết theo thể hành (còn gọi là ca hành). Đây là một thể thơ cổ, có tính chất tự do phóng khoáng, không gò bó về số câu, độ dài của cậu và niêm luật.

2. Nội dung

Sáu lòng thơ đầu, tác giả mượt hình ảnh ta thực đi trên bãi cát rất khó để nói con đường công danh như miếng mồi níu kéo bước chân con người, đi tiếp cũng khó mà quay về thì không đành. Cao Bá Quát nhìn thấy con đường ấy như một “bả danh lợi” buồn chán và đầy chông gai. Ông không muốn tiếp tục đi trên con đường ấy nhưng ông cũng chưa thể tìm ra cho mình một con đường tươi sáng hơn. Vì vậy ông vẫn phải cứ bước tro11g nước mắt. Ong đã bộc lộ sự bế tắc của đường đời và lòng đầy chán nản. Tác giả muốn học tiên ông “phép ngủ” để xa lánh bụi trần ai nhưng không được nên tác giả tự giận mình – “giận không tới”.

Bốn dòng thơ tiếp theo là nhận định của tác giả về sự cám dỗ của cái bả công danh đối với người đời. Cao Bá Quát vì người đi tìm công danh như một “con nghiện” thấy quán rượu thì đổ xô đến và có mấy ai còn tỉnh táo để quay về.

Cuối cùng Cao Bá Quát đã nhìn ra cái vô nghĩa trong cái lối học khoa cử lạc hậu. Câu thơ: Hay nghe ta hát khúc “đường cùng” như một lời cảnh tinh đầy xót xa cho hiện thực xã hội thời nhà Nguyễn và thân phận của lớp nho sĩ cuối mùa, không tìm thay cho tinh và chất nước một con đường tươi sáng hơn. 

Qua đó, tác giả bộc lộ sự chán ghét sâu sắc chế độ phong kiến nhà Nguyễn suy tàn và khao khát đổi mới cuộc sống, khao khát tìm ra con đường mới tươi sáng hơn cho đất nước.

3. Nghệ thuật

Tác giả rất sáng tạo trong việc đưa hình ảnh bãi cát vào trong bài thơ – hình ảnh này có ý nghĩa nghệ thuật độc đáo nhằm nói lên những gian truân của con đường công danh.

Việc sử dụng nhiều câu cảm thán đã bộc lộ được tâm sự đau buồn của nhà thơ. Đặc biệt hình tượng bãi cát được lặp lại theo phép “tiền hậu tương ứng” nhằm làm điểm nhấn để bộc lộ sự nhất quán trong tư tưởng tình cảm của nhà thơ trước một hiện tượng mang tính xã hội.

4. Giá trị

Bài thơ thể hiện sự chán ghét của Cao Bá Quát đối với con đường mưu cầu danh lợi tầm thường nhưng đó cũng chính là tiếng nói phê phán chế độ phong kiến nhà Nguyễn trì trệ, bảo thủ. Đồng thời qua đó, chúng ta thấy được hiện thực của xã hội thời Nguyễn và thân phận của lớp nho sĩ cuối mùa đang bế tắc chưa tìm được lối thoát.

Trước sự bế tắc đó, tác giả đã thể hiện khao khát đổi mới cuộc sống, tìm ra con đường đi cho đất nước. Đó làm một khát vọng đầy tính nhân văn.