1. Văn bản Bài học đường đời đầu tiên trích từ chương I truyện Dế Mèn phiêu lưu kí (1941), tác phẩm đặc sắc và nổi tiếng của Tô Hoài. Văn bản được chia thành hai phần: phần đầu miêu tả hình ảnh Dế Mèn – một chàng dế thanh niên cường tráng; phần sau kể câu chuyện về trò đùa ngỗ nghịch của Dế Mèn trêu Cốc gây ra cái chết cho Dế Choắt.
– Ngoại hình Dế Mèn được miêu tả với nhiều chi tiết làm nổi bật vẻ đẹp cường tráng, trẻ trung (đôi càng mẫm bóng; những cái vuốt nhọn hoắt; cái đầu nổi từng tảng, rất bướng; sợi râu dài và uốn cong). Vẻ cường tráng của Dế Mèn còn được thể hiện ở sức mạnh trong từng điệu bộ, động tác (co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ, lúc đi bách bộ thì cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoại). Đồng thời, qua lời tự miêu tả của Dế Mèn cũng bộc lộ nét chưa đẹp trong tính cách của nhân vật: kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, xem thường mọi người, hung hăng, xốc nổi.
– Vốn coi thường Dế Choắt, lại thích huênh hoang, lên mặt với anh bạn hàng xóm yếu đuối, nên Dế Mèn đã bày trò trêu Cốc, dẫn đến cái chết thảm thương của Dế Choắt. Nhưng Dế Mèn không phải kẻ xấu, đã biết nhận ra lỗi lầm của mình, ân hận và rút ra được bài học đường đời đầu tiên: “ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình”.
2. Văn bản là một mẫu mực về nghệ thuật miêu tả loài vật và kể chuyện của Tô Hoài. Hình ảnh các con vật, đặc biệt là Dế Mèn hiện ra rất sinh động qua ngoại hình, tính cách và hành động của chúng. Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn; ngôn ngữ đối thoại rất sinh động, bộc lộ cá tính nhân vật. Truyện được viết theo thể đồng thoại, vừa dựng lên hình ảnh thế giới loài vật sống động, vừa là những ẩn dụ tượng trưng về con người và những mối quan hệ trong xã hội. Dế Mèn trong đoạn trích là một hình ảnh đẹp của tuổi trẻ với sức sống trẻ trung, cường tráng, tuy còn xốc nổi, không tránh khỏi lỗi lầm, nhưng có khao khát lí tưởng, quyết tâm hành động cho những mục đích cao đẹp và biết chân thành rút ra được bài học cho mình.