HƯỚNG DẪN 

1. Giới thiệu chung

– Nam Cao là nhà văn hiện thực xuất sắc trước Cách mạng. Ông có vốn sống phong phú, khả năng đồng cảm đặc biệt với mọi cảnh ngộ, tâm trạng của con người, có biệt tài diễn tả, phân tích tâm lí nhân vật.

– Sở trường đó của Nam Cao được thể hiện rõ nét ở truyện ngắn Đời thừa (1943) qua việc diễn tả, phân tích những diễn biến tâm lí phức tạp của nhân vật Hộ.

2. Việc diễn tả, phân tích tâm lí nhân vật Hộ của Nam Cao trong Đời thừa

a) Nam Cao đã diễn tả, phân tích rất sâu sắc những giằng xé trong tâm trạng nhân vật Hộ.

– Trước hết là những day dứt của Hộ về nghề nghiệp. Anh có khát vọng cao đẹp, muốn nâng cao giá trị đời sống của mình bằng lao động sáng tạo nghệ thuật, cống hiến cho đời những tác phẩm có giá trị. Nhưng thực tại đen tối, hoàn cảnh gia đình túng quẫn buộc anh phải viết thứ văn chương “vô vị, nhạt nhẽo”. Anh đau khổ vì thấy mình đã trở thành “một kẻ vô ích, một người thừa”. 

– Nam Cao còn miêu tả rất tinh tế những dằn vặt của Hộ về nhân cách. Hộ vốn là một người nhân hậu, vị tha. Trong bất kì hoàn cảnh nào, Hộ cũng không từ bỏ yêu thương, làm một kẻ tàn nhẫn. Nhưng do bức xúc về công việc viết lách, anh trút hết buồn bực lên đầu vợ con, gây đau khổ cho người mà mình yêu thương, rồi lại hối hận về chính điều đó. 

b) Nam Cao đã khéo léo tạo tình huống đầy kịch tính để đẩy xung đột nội tâm nhân vật lên đỉnh điểm. Xung đột nội tâm của Hộ thể hiện ở mâu thuẫn không thể dung hòa giữa sống với hoài bão nghệ thuật và sống theo nguyên tắc tình thương. Chính vì không thể chọn một trong hai con đường nên Hộ rơi vào bế tắc.

– Tâm trạng căng thẳng, bế tắc của Hộ được diễn tả theo cái vòng quẩn quanh: Khát vọng – thất vọng – nhẫn tâm – hối hận – khát vọng – thất vọng… ngày càng nặng nề hơn.

c) Nam Cao rất linh hoạt trong việc sử dụng ngôn ngữ để miêu tả nội tâm. Có chỗ nhà văn dùng lời người kể chuyện để miêu tả tâm lí nhân vật: “Hắn băn khoăn nghĩ đến một tác phẩm nó sẽ làm mờ hết các tác phẩm khác cùng ra một thời”. Có khi là lời nhân vật tự biểu hiện nội tâm của mình: “Ta đành phí một vài năm để kiếm tiền…” Có lúc vừa là lời người kể chuyện, vừa là lời nội tâm của nhân vật : “Khốn nạn! Khốn nạn thay cho hắn!…Chao ôi! Hắn đã biết những gì?…” Tất cả góp phần diễn tả sinh động tâm lí nhân vật Hộ. 

3. Kết luận

– Nghệ thuật diễn tả, phân tích tâm lí nhân vật của Nam Cao rất sắc sảo, tinh tế với những thủ pháp đặc sắc, tạo tình huống đầy kịch tính, diễn tả sự vận động nội tâm theo vòng quẩn quanh; sử dụng ngôn ngữ linh hoạt… tất cả khắc hoạ rõ nét tâm lí nhân vật Hộ. 

– Qua nhân vật Hộ, Nam Cao đã cho thấy khát vọng vươn tới một cuộc sống có ích, có ý nghĩa của người trí thức nghèo, đồng thời cho thấy tình cảnh đau khổ, bế tắc của họ trong xã hội cũ: Muốn theo đuổi lí tưởng nghệ thuật thì phải bỏ tình thương, muốn sống cho tử tế theo lối sống nhân đạo thì phải chấp nhận làm “người thừa” trong văn chương. Từ đó dẫn tới ý tưởng: Chỉ khi nào xoá bỏ cái xã hội đen tối, bất công đương thời thì khi đó mới có thể chấm dứt được cái cảnh ngộ quẫn bách, cái bi kịch đáng thương của những người như Hộ.