HƯỚNG DẪN 

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Nguyễn Huy Tưởng (1912 – 1 960) quê ở Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, Hà Nội). Ông là một trí thức có lòng yêu nước thiết tha, say mê văn chương và muốn qua văn chương bộc lộ tấm lòng nhiệt thành của mình đối với Tổ quốc. Trước Cách mạng, hầu như Nguyễn Huy Tưởng chỉ viết về lịch sử.

2. Vũ Như Tô là một vở kịch lịch sử năm hồi, viết về một sự kiện xảy ra ở Thăng Long năm 1516 – 1517 dưới triều Lê Tương Dực. Lê Tương Dực là một hôn quân bạo chúa, y khao khát xây dựng Cửu Trùng Đài như một tòa kiến trúc nguy nga tráng lệ để làm nơi vui chơi với các cung tần mĩ nữ. Y phát hiện ra Vũ Như Tô, một nhà kiến trúc thiên tài, người duy nhất có khả năng xây dựng được Cửu Trùng Đài. Tóm tắt tác phẩm (xem SGK Ngữ văn 11 ). 

Qua tấn bi kịch của Vũ Như Tô, tác giả đã đặt ra những vấn đề sâu sắc, có ý nghĩa muôn thuở về mối quan hệ giữa nghệ thuật với cuộc sống, giữa lí tưởng nghệ thuật cao siêu, thuần tuý của muôn đời với lợi ích thiết thực và trực tiếp của nhân dân.

Đoạn trích nằm ở hồi V của vở kịch, thể hiện rõ đặc sắc về nghệ thuật kịch của Nguyễn Huy Tưởng: Ngôn ngữ kịch điêu luyện, có tính tổng hợp cao; dùng ngôn ngữ, hành động của nhân vật để khắc họa tính cách, miêu tả tâm trạng, dẫn dắt và đây xung đột kịch đến cao trào.

II. PHÂN TÍCH

1. Các mâu thuẫn cơ bản của kịch Vũ Như Tô được thể hiện cụ thể trong hội V là:

– Mâu thuẫn giữa lợi ích của bạo chúa với quyền sống của nhân dân. Đó là mâu thuẫn giữa đời sống xa hoa trụy lạc của bạn tham quan bạo chúa với đời sống cực khổ của người dân. Mâu thuẫn này cuối cùng đã được giải quyết: nhân dân nổi dậy, hôn quân Lê Tương Dực đã bị giết.

– Mâu thuẫn giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần tuý của muôn đời với lợi ích trực tiếp, thiết thực của nhân dân.

Do người nghệ sĩ thiên tài không có điều kiện để sáng tạo, ông ấp ủ hoài bão, hi vọng có một công trình hoành tráng hơn hẳn mọi kì quan khác, nên đã lợi dụng ý đồ của bọn hôn quân bạo chúa để thực hiện hoài bão của mình: xây dựng Cửu Trùng Đài thành một công trình kiến trúc nguy nga tráng lệ, một toà dài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, “tranh tinh xảo với hoá công”, một công trình “cao cả, huy hoàng”, còn mãi với thời gian. Nhưng ý định tốt đẹp, muốn cống hiến tài năng của mình để đem lại vinh quang cho đất nước của Vũ Như Tô lại mâu thuẫn với lợi ích trực tiếp và thiết thực của nhân dân. Vũ Như Tô đã bị nhân dân, những người lao động coi như kẻ thù của họ. Vì một lẽ đơn giản: công trình do ông quyết chí xây dựng đã làm cho họ phải hao tốn tiền của, công sức, mồ hôi, máu và nước mắt. Hơn nữa chỉ phục vụ cho sự ăn chơi trác táng của những kẻ hôn quân bạo chúa. Như vậy, muốn thực hiện hoài bão nghệ thuật thì bị đi ngược với lợi ích của nhân dân, còi muốn ủng hộ lợi ích thiết thực của nhân dân thì mơ ước nghệ thuật không thể thực hiện được. Bi kịch không lối thoát của thiên tài Vũ Như Tô là ở đó.

2. Vũ Như Tô là một kiến trúc sư thiên tài: “Chỉ vậy bút là chim, hoa đã hiện lên trên mảnh lụa thần tình biến hoá như cảnh hoá công, có thể sai khiến gạch đá như viên tướng cầm quân, có thể xây dựng lâu đài cao cả, nóc vờn mây mà không hề tính sai một viên gạch nhỏ”. Ông là một nghệ sĩ có nhân cách lớn, có hoài bão lớn có lí tưởng nghệ thuật cao cả, là hiện thân cho niềm khát khao say mê cái đẹp Vũ Như Tô có ước mơ sáng tạo cái đẹp, song cùng chính vì nó là ông bị dây lên vòng bi kịch và trở thành kẻ thù của dân chúng. Ông luôn sống trong tâm trạng bi kịch đầy căng tăng khi phải tìm kiếm câu trả lời “Xây Cửu Trùng Đài là đúng hay sai? Là có công hay có tội?”. Nhưng Vũ Như Tô đã không trả lời được câu hỏi đó. Vũ Như Tô đúng là một nhân vật bi kịch bơi đã mang trong mình không chỉ những say mê, khát vọng lớn lao mà còn cả những lầm lạc trong suy nghĩ và hành động. Ông không nghĩ việc mình xây Cửu Trùng Đài là có tội với nhân dân. Chỉ khi Cửu trùng Đài bị đập phá, ông và Đan Thiềm bị bắt, ông mới bừng tỉnh, đau xót, kinh hoàng kêu lên: “Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài!”.

– Đan Thiềm là người đam mê cái tài, tôn trọng cái tài sáng tạo ra cái đẹp. Vì có tấm lòng yêu mến cái tài nên lúc Vũ Như Tô mới bị Lê Tương Dực bắt xây dựng Cửu Trùng Đài, ông nhờ bạn Thiềm mách đường chạy trốn, nàng đã khuyên ông ở lại, thuyết phục ông nhân cơ hội này, mượn uy quyền và tiền bạc của Lê Tương Dực để thực hiện hoài bão. Vì đam mê tài năng nhà nàng luôn khích lệ Vũ Như Tô xây Cửu Trùng Đài, sẵn sàng quên mình để bảo vệ cái tài ấy. Nhưng cuối cùng, cả hai đều rơi vào bi kịch: Sự vỡ mộng thê thảm. 

3. Mâu thuẫn giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần tuý của muôn đời và lợi ích thiết thực của nhân dân chưa được tác giả giải quyết dứt khoát. Điều đó được thể hiện ở hồi cuối cùng của vở kịch. Cho đến phút chót, Vũ Như Tô vẫn không nhận ra nghịch lí khi ông thực hiện mơ ước cao cả của nghệ thuật là đem lại nhột công trình nguy nga, tráng lệ cho đất nước thì vô tình ông đã dày nhân dân vào cảnh khổ khốn cùng. Ông không chịu đi trốn vì vẫn tin là mình đúng. Khi Cửu Trùng Đài bị đốt cháy, Vũ Như Tô bị đem đi hành quyết, ông mới đau đớn bừng tĩnh: “Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!”. Khát vọng nghệ thuật, niềm đam mê chính đáng của người nghệ sĩ tài năng Vũ Như Tô đã đặt lầm chỗ, xa rời thực tế nên đã bị trả giá bằng cả sinh mạng của mình và công trình nghệ thuật. 

4. Đặc sắc về nghệ thuật của kịch Vũ Như Tô được thể hiện qua đoạn trích nằm trong mâu thuẫn kịch, xung đột kịch đã phân tích ở trên.