Đoạn trích Sông nước Cà Mau trích từ truyện Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi. Cả tác phẩm thuộc kiểu văn bản tự sự nhưng đoạn trích có thể được xem là văn bản miêu tả. Tuy chỉ gần hai trang nhưng tác giả đã tái hiện khá hoàn chỉnh cảnh quan sông nước Cà Mau, giúp người đọc hình dung rõ những nét riêng, độc đáo của vùng đất cực Nam Tổ quốc. Thành công đó của tác giả ngoài những am hiểu về Cà Mau, sự quan sát tỉ mỉ còn phải kể đến sự kết hợp hài hoà, khéo léo giữa kể chuyện, miêu tả và thuyết minh.

Đoạn đầu của văn bản, nhà văn đã sử dụng hiệu quả văn tả cảnh với những hình ảnh khái quát được cảm nhận qua thị giác và thính giác. Sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện…tiếng rì rào bất tận của những khu rừng xanh bốn mùa, cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và vịnh Thái Lan ngày đêm không ngớt vọng trong hơi gió muối… Phải chăng đó là ấn tượng về một vùng không gian rộng lớn mênh mông, sông ngòi, kênh rạch? Tất cả được bao trùm trong màu xanh – trên trời thì xanh, dưới nước thì xanh, chung quanh mình cũng chỉ toàn một sắc xanh cây lá…những khu rừng xanh bốn mùa. Những màu sắc, âm thanh đã được hoà quyện lại tạo nên cái ấn tượng chung ban đầu về cảnh quan thiên nhiên vùng Cà Mau. Có thể nói, đoạn văn như những “thước phim” quay chậm mà người quay đã lùi xa để bao quát được toàn cảnh.

Tiếp đến là đoạn văn thuyết minh giải thích về một số địa danh của thiên nhiên và con người vùng Cà Mau được đan xen vào với đoạn văn đặc tả dòng sông Năm Căn. Kênh rạch vùng Cà Mau được kế qua những cái tên lạ: rạch Mái Giầm, kênh Bo Mắt, kênh Ba Khía…và những lời giải thích vô cùng thú vị: chẳng hạn như gọi rạch Mai Giâm vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giâm cong xốp nhẹ…hoặc Ba Khía là một loại cùng biến lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon… Qua cách đặt tên, ta thấy thiên nhiên ở đây còn rất tự nhiên, hoang dã, phong phú và con người sống rất gần với thiên nhiên. Họ giản dị, chất phát ngay từ cách đặt tên cho kênh rạch, đất đai không phải bằng những danh từ mĩ lệ mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Rồi đến đoạn tả dòng sông Năm Căn, nhà văn đã kết hợp nhiều nghệ thuật đặc sắc như: tập trung nhiều chi tiết để miêu tả sự rộng lớn, hùng vĩ của dòng sông và nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng… Rừng được dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận… Cách dùng động từ chính xác và tinh tế để cùng chỉ một hoạt động của con thuyền: Thuyền chúng tôi chèo thoát ra qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Các cụm động từ thoát ra, đổ ra, xuôi về đều chỉ hoạt động của con thuyền. Nhưng cái tài của nhà văn đã lựa chọn từ và sắp xếp các từ đó theo một trình tự “tối ưu” gợi ra khung cảnh mà con thuyền vượt qua: “thoát qua” diễn tả trạng thái vượt qua nơi khó khăn, nguy hiểm; đổ ra diễn tả trạng thái từ nơi | hẹp (kênh nhỏ) ra nơi rộng (sông lớn); còn xuôi về diễn tả trạng thái con thuyền nhẹ nhàng trôi trên dòng sông nước êm ả. Như vậy chẳng phải là nghệ thuật đặc sắc đó sao? Còn cái vẻ hoang dã của dòng sông Năm Căn thì được vẽ lại tài tình bằng cái màu xanh rừng đước hai bên sông với những mức độ sắc thái khác nhau: Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái rụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ… loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. Những cung bậc màu xanh ấy đã miêu tả các lớp cây đước từ non đến già, tiếp nối nhau từ bao đời nay vẫn như thế! Quả thật là nhà văn đã quan sát tinh tế mà miêu tả lại càng tài tình trong cách dùng tính từ chỉ màu sắc.

Cảnh sắc chợ Năm Căn như được hiện lên rõ rệt và sinh động trước mắt người đọc. Phải chăng tác giả đã quan sát kĩ lưỡng, vừa bao quát vừa cụ thể, kết hợp giữa kể và tả, giữa liệt kê và chọn lọc chi tiết đặc sắc,

cuốn hút chúng ta đến với vẻ đẹp vừa trù phú vừa độc đáo của chợ. Bằng hàng loạt các chi tiết liệt kê: những đống gỗ cao như núi,

những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo sông, những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng sông chiếu rực trên mặt nước như những khu phố nổi… Đoạn văn đã sử dụng đến 12 chữ “những” để gây ấn tượng về sự trù phú. Không chỉ trù phú, chợ Năm Căn còn có vẻ đẹp độc đáo: một xóm chợ cùng cận biển có cái bề thế của một trận “anh chị rừng xanh”. đứng kiêu hãnh phi phang sự trù phú của nó trên vùng đất cuối cùng của Tổ quốc. Chợ họp chủ yếu vào ban ngày trên sông nước với những nhà bè như những khu phố nổi và những con thuyền bán hàng len lỏi mọi nơi, có thể mua mọi thứ mà không cần bước ra khỏi thuyền. Với sự đa dạng màu sắc, trang phục, tiếng nói của người bán hàng thuộc nhiều dân tộc: người Hoa, Miên, người Chà Châu giang…

Có thể khẳng định rằng nhờ kết hợp khéo léo các phương thức biểu đạt, các biện pháp nghệ thuật so sánh nhân hoá cùng hiểu biết sâu sắc và tình yêu tha thiết của tác giả với Cà Mau, người đọc đã được tận hưởng cảm giác lí thú, những hiểu biết mới mẻ để thêm yêu mảnh đất cực nam của Tổ quốc.

Giaibai5s.com